Αντιρατσιστική Εκπαίδευση

Κωδικός Μαθήματος: ΠΔ1230

Είδος Μαθήματος: Επιλογής

Μονάδες ECTS: 5

Εξάμηνο: 6

Διδάσκων: Πανταζής Bασίλης

Περιγραφή του μαθήματος

Οι έννοιες «φυλή», «φυλετικές προκαταλήψεις» και «ρατσισμός» είναι αμφιλεγόμενες και ασαφείς. Kατά τη διάρκεια των τελευταίων αιώνων μάλιστα έχουν δημιουργήσει ιδεολογική σύγχυση και έχουν προκαλέσει κοινωνικές αναταραχές. Ακόμη και πριν από τη γαλλική επανάσταση, φιλόσοφοι όπως ο Μοντεσκιέ και ο Βολταίρος είχαν θέσει τα θεμέλια της «επιστημονικής» ρατσιστικής ιδεολογίας. Εκείνη την εποχή η Ευρώπη γνώρισε τεχνολογική και επιστημονική εξέλιξη που συνοδεύτηκε από μια ισχυρή αίσθηση ανωτερότητας της λευκής «φυλής». Οι κοινωνικές επιστήμες φέρουν τη σφραγίδα της πατριαρχικής αλαζονείας της «ανώτερης φυλής» μέχρι και σήμερα. Αργότερα, στις αρχές του περασμένου αιώνα, η ανθρωπολογία καθώς και η εθνολογία προσπάθησαν να τεκμηριώσουν επιστημονικά την ευρωπαϊκή κυριαρχία και την υπεροχή των λευκών ανθρώπων.

Ο ρατσισμός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που εμφανίζεται μπροστά μας με διάφορες μορφές. Μέλη της κοινωνίας συμμετέχουν συνειδητά ή μη συνειδητά στην αναπαραγωγή αυτής της ιδεολογίας. Ο ρατσισμός αποτελείται από μορφές διακρίσεων, για τις οποίες οι άνθρωποι περιθωριοποιούνται, διακρίνονται, καταπιέζονται, ταπεινώνονται ή ακόμη και διώκονται, επειδή ανήκουν σε ένα έθνος, σε μια εθνικότητα ή εξαιτίας των εξωτερικών τους χαρακτηριστικών, όπως το χρώμα του δέρματος. Ο όρος ρατσισμός εμφανίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα, έχοντας στη βάση της ιδεολογίας του τη λέξη «φυλή». Σύμφωνα με τη θεωρία της «φυλής», οι άνθρωποι χωρίζονται σε διάφορες «φυλές», με κριτήριο βιολογικά στοιχεία. Η αντίληψη αυτή, ωστόσο, δεν έχει επιστημονική βάση. Οι φυλετικές θεωρίες αναπτύσσουν την επιχειρηματολογία ότι ορισμένες «φυλές» εξελίχθηκαν διανοητικά καλύτερα και ως εκ τούτου θεωρούνται ανώτερες από άλλες.

Η ιδεολογία του ρατσισμού δεν θεωρεί τους ανθρώπους άτομα αλλά μέλη μιας ομάδας. Σε αυτές τις ομάδες αποδίδονται ορισμένα γνωρίσματα και χαρακτηριστικές ιδιότητες, οι οποίες δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα. Η ομάδα που πιστεύει ότι συγκεντρώνει αυτές τις ιδιότητες αισθάνεται πάντα ανώτερη έναντι της καταπιεσμένης ομάδας.

Ο ρατσισμός συμβάλλει στον προσδιορισμό τη «δικής μου» θέσης έναντι των «άλλων». Παρέχει απλές απαντήσεις σε πολλά αναπάντητα ερωτήματα και επιλύει προβλήματα και εντάσεις που έχουν αρκετά διαφορετικές αιτίες κατά την επικοινωνία με τους «ξένους». Ο ρατσισμός νομιμοποιεί κυριαρχία και ανισότητα. Αυτό χρονικά ξεκινά από την εποχή της αποικιοκρατίας, όταν για την αιτιολόγηση της δημιουργίας της οι καταπιεσμένοι άνθρωποι θεωρήθηκαν ως «κατώτερες φυλές» από τους αποικιοκράτες, από την «ανώτερη ευρωπαϊκή φυλή». Η διάκριση και ο αποκλεισμός κοινωνικών ομάδων, για παράδειγμα γυναικών, ομοφυλόφιλων, Ρομά, ατόμων με ειδικές ανάγκες, καθώς και η εκμετάλλευση των εργαζομένων, «παράνομων» μεταναστών νομιμοποιείται μέσα από ρατσιστικές κατασκευές. Ο ρατσισμός διαχειρίζεται κριτήρια που δεν στηρίζονται στην ανθρώπινη αξία και την ατομική επίδοση και έτσι μπορεί να αιτιολογεί άδικες δομές. Αυτό εγείρει το ερώτημα αν το σχολείο είναι ο θεσμός, ο φορέας, που μπορεί να αναλάβει δράση εναντίον αυτής της ιδεολογίας, να αντιμετωπίσει το πρόβλημα μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων ή αν αυτός είναι απλώς ένα άλλοθι. Ένα τέτοιο ερώτημα είναι πλήρως δικαιολογημένο, γι’ αυτό θεωρείται αναγκαίο το σύνολο της κοινωνίας να συμμετέχει και να εργαστεί από κοινού, με σκοπό την καταπολέμηση του ρατσισμού και την εξάλειψη των προκαταλήψεων. Χρειάζεται να αντιληφθούμε γιατί έχουμε κάποιες εικόνες στο μυαλό μας, να αναρωτηθούμε για τον τρόπο και την αιτία που εντάχθηκαν εκεί όσο και γιατί είναι τόσο δύσκολο να ανεχτούμε την ποικιλομορφία, χωρίς να δημιουργούμε ανισότητες.

Η αντιρατσιστική εκπαίδευση (antiracist education) στην αγγλόφωνη έκδοση στρεφόταν κυρίως κατά του δομικού ρατσισμού με σκοπό τον πολιτικό διαφωτισμό. Αντίστοιχες προσεγγίσεις αναπτύχθηκαν κυρίως στη Γερμανία για την εργασία των νέων που ανήκαν σε ακροδεξιές εξτρεμιστικές οργανώσεις, έχοντας υπόψη τον καθημερινό ρατσισμό. Οι αγγλικές προσεγγίσεις είχαν συμπεριλάβει και στοιχεία της θεωρίας Diversity, η οποία επικεντρώνεται στην πολλαπλότητα της διαφοράς και της ετερογένειας των ταυτοτήτων και είναι συνδεδεμένη με το ζήτημα της εξουσίας και της εξάρτησης. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, ιδίως στην περίπτωση των θεμάτων ισότητας των φύλων.

Η αντιρατσιστική εκπαίδευση θεωρείται σήμερα, περισσότερο από ποτέ, μια πράξη εξισορρόπησης. Τη χωρίζει μια λεπτή γραμμή ανάμεσα στην ενδυνάμωση των ομάδων που υφίστανται διακρίσεις και την προσπάθεια να αποδομηθεί η διαίρεση σε κατηγορίες, ενώ βρίσκεται μεταξύ κριτικής των νόμων και των πρακτικών των κυβερνήσεων, αποφυγής του κινδύνου των «πολυπολιτισμικών» φολκλόρ, της δήθεν αρμονίας και της προώθησης μιας περιέργειας σχετικά με τους «ξένους». Η αντιρατσιστική εκπαίδευση δεν αρνείται τις πολιτισμικές διαφορές. Αλλά είναι σαφώς κατά της προβολής και της εξύμνησης αυτών και δεν επιδιώκει τη μείωση των κοινωνικών θεμάτων που απασχολούν όλους τους πολίτες.

Μαθησιακά Αποτελέσματα

• Πρόσβαση στη συστημική φύση της ρατσιστικής βίας.
• Γνωστοποίηση των δομών και των λειτουργιών του ρατσισμού, των προκαταλήψεων και του κοινωνικού αποκλεισμού.
• Αντιμετώπιση ρατσιστικών προβλημάτων με έμφαση αυτών που εκδηλώνονται στην τάξη και στο περιβάλλον του νηπιαγωγείου και του σχολείου.
• Απόκτηση εικόνας για τους μηχανισμούς αποκλεισμού με απώτερο στόχο να τους αλλάξει.
• Μελέτη και παιδαγωγική αντιμετώπιση κρίσιμων περιστατικών ρατσισμού. Δυνατότητες παιδαγωγικής παρέμβασης.
• Συμμετοχή σε βιωματικά κοινωνικοπαιδαγωγικά προγράμματα π.χ. πρόγραμμα με στόχο την ανάδειξη των διαστάσεων (των πολλών μορφών) της ετερότητας, της μοναδικότητας και της ταυτότητας κάθε ανθρώπου.

Αξιολόγηση

Οι φοιτητές/φοιτήτριες οφείλουν να εκπονήσουν υποχρεωτική εργασία σε θέμα που επιλέγουν. Σκοπός αυτής της εργασίας είναι η απόκτηση βαθύτερης γνώσης στο αντικείμενο και η εκπαίδευση του φοιτητή σε κάποια πρώτα ερευνητικά βήματα. Η εργασία παρουσιάζεται και στο μάθημα σε μορφή P.P.. Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης οι φοιτητές/φοιτήτριες ενθαρρύνονται να συμμετέχουν στις συζητήσεις που γίνονται. Eπιδιώκεται ο διάλογος και η ανταλλαγή επιχειρημάτων σε σχέση με τα θέματα που παρουσιάζονται.

Οι εργασίες διορθώνονται και επιστρέφονται . Ο/η φοιτητής/ φοιτήτρια έχει την ευκαιρία να συζητήσει την εργασία του/της στις ώρες γραφείου του διδάσκοντα.

• Σε ορισμένα βασικά θέματα του μαθήματος, η διδασκαλία συμπληρώνεται με ειδικές συζητήσεις κατά oμάδες φοιτητών (tutorials). Για τις συζητήσεις αυτές, διανέμονται έγκαιρα στους φοιτητές ερωτήσεις, πρακτικά θέματα και ασκήσεις, τις οποίες οι φοιτητές επεξεργάζονται μόνοι τους και παραδίδουν τις απαντήσεις στον καθηγητή.

Διδακτική Μεθοδολογία

Οι φοιτητές/φοιτήτριες ενθαρρύνονται να συμμετέχουν στις συζητήσεις που γίνονται. Επιδιώκεται ο διάλογος και η ανταλλαγή επιχειρημάτων σε σχέση με τα θέματα που παρουσιάζονται.